डिजिटल युगात, वेबसाइट अॅक्सेसिबल असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. अॅक्सेसिबिलिटी म्हणजे सर्व प्रकारच्या लोकांसाठी, विशेषतः दिव्यांग व्यक्तींसाठी, वेबसाइट सुलभ करणे. हे केवळ कायद्याचे पालन नाही, तर सर्वांना डिजिटल जगात समाविष्ट करण्याचा प्रयत्न आहे.

अनेक देशांमध्ये अॅक्सेसिबल वेबसाइट्सबाबत कायदे आहेत. यामुळे, वेबसाइट तयार करताना अॅक्सेसिबिलिटीची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे.

अॅक्सेसिबल वेबसाइट्सचे फायदे:

• समावेशिता: दिव्यांग व्यक्तींनाही वेबसाइट वापरता येते.
• SEO फायदा: अॅक्सेसिबल वेबसाइट्स सर्च इंजिनमध्ये चांगल्या प्रकारे दिसतात.
• कायद्याचे पालन: कायदेशीर तक्रारी टाळल्या जातात.
• वापरकर्ता अनुभव सुधारतो: अॅक्सेसिबल वेबसाइट्स वापरणे सोपे असतात.

अॅक्सेसिबल वेबसाइट्स तयार करण्याच्या सर्वोत्तम पद्धती

1. सेमॅंटिक HTML वापरा

सेमॅंटिक HTML म्हणजे योग्य HTML टॅग वापरणे. उदाहरणार्थ, <header>, <nav>, <main>, <footer> हे वेगवेगळ्या भागांसाठी योग्य आहेत. यामुळे स्क्रीन रीडर आणि इतर सहाय्यक तंत्रज्ञानाला वेबसाइट समजणे सोपे होते.

सल्ला:

• <h1> मुख्य शीर्षकासाठी आणि <h2>, <h3> उपशीर्षकांसाठी वापरा.
• <button>, <input>, आणि <form> योग्य ठिकाणी वापरा.

2. प्रतिमा आणि व्हिडिओंसाठी टेक्स्ट पर्याय (Alt Text) द्या

प्रत्येक प्रतिमा आणि व्हिडिओसाठी alt text द्या. यामुळे स्क्रीन रीडर वापरणाऱ्या लोकांना दृश्य सामग्री समजायला मदत होते. तसेच, SEO सुधारण्यासाठीही हे महत्त्वाचे आहे.

सल्ला:

• सजावटीसाठी वापरलेल्या प्रतिमांसाठी alt="" वापरा, म्हणजे स्क्रीन रीडर त्यांना स्किप करेल.
• alt text लहान पण वर्णनात्मक ठेवा. उदाहरणार्थ, “सायकल चालवणारा माणूस” असे लिहा.

3. किबोर्ड नेव्हिगेशन सुनिश्चित करा

काही वापरकर्ते माउसच्या ऐवजी किबोर्डचा वापर करतात. वेबसाइटवरील सर्व इंटरॅक्टिव्ह घटक किबोर्डने वापरता येतील याची काळजी घ्या. Tab की वापरून विविध लिंक आणि फॉर्मवर जा, आणि Enter कीने त्यांना सक्रिय करा.

सल्ला:

• किबोर्ड वापरून सर्व फंक्शन्स सक्रिय होऊ शकतात याची खात्री करा.
• फोकस ऑर्डर स्पष्ट आणि लॉजिकल ठेवा.

4. रंग विरोधाभास (Contrast) पुरेसा ठेवा

कमी दृष्टी असलेल्या वापरकर्त्यांसाठी रंग आणि पार्श्वभूमीमध्ये पुरेसा विरोधाभास असणे आवश्यक आहे. WCAG च्या नियमांनुसार, टेक्स्ट आणि पार्श्वभूमीचा विरोधाभास किमान 4.5:1 असावा.

सल्ला:

• रंग विरोधाभास तपासण्यासाठी Color Contrast Analyzer वापरा.
• फक्त रंगाचा वापर करूनच माहिती नका द्या, जसे फक्त लाल रंगाने चूक दर्शवणे टाळा.

5. फॉर्म्स अॅक्सेसिबल ठेवा

वेबसाइटवरील फॉर्म्स अॅक्सेसिबल असणे खूप महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक फॉर्म फिल्ड योग्यरित्या लेबल केलेले असावे. स्क्रीन रीडर वापरकर्ते लेबल्सच्या मदतीने फॉर्म पूर्ण करू शकतात.

सल्ला:

• प्रत्येक फॉर्मसाठी <label> वापरा जेणेकरून ते संबंधित फील्डशी जोडलेले असतील.
• त्रुटी संदेश स्पष्ट द्या, जसे “कृपया वैध ईमेल पत्ता प्रविष्ट करा.”

6. फोकस इंडिकेटर जोडा

किबोर्ड वापरणाऱ्या वापरकर्त्यांसाठी फोकस इंडिकेटर खूप महत्वाचा असतो. हा इंडिकेटर दाखवतो की वेबसाइटवर कोणता घटक सध्या सक्रिय आहे.

सल्ला:

• CSS वापरून फोकस इंडिकेटर द्या, जसे outline: 2px solid blue;.

7. मल्टिमीडिया साठी ट्रान्सक्रिप्ट आणि कॅप्शन द्या

बहिरे किंवा श्रवणशक्ती कमी असलेल्या वापरकर्त्यांसाठी व्हिडिओसाठी कॅप्शन आणि ऑडिओसाठी ट्रान्सक्रिप्ट द्या. यामुळे ते दृश्य सामग्री समजू शकतील.

सल्ला:

• व्हिडिओसाठी समक्रमित कॅप्शन जोडा.
• प्रत्येक ऑडिओसाठी टेक्स्ट ट्रान्सक्रिप्ट द्या.

8. ARIA (Accessible Rich Internet Applications) योग्यरित्या वापरा

ARIA अॅक्सेसिबल बनवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे, विशेषतः जावास्क्रिप्ट इंटरॅक्शनसाठी. परंतु, ARIA काळजीपूर्वक वापरले पाहिजे, अन्यथा ते गोंधळ निर्माण करू शकते.

सल्ला:

• शक्य तितक्या नैसर्गिक HTML घटक वापरा.
• aria-label, role अशा ARIA वैशिष्ट्यांचा योग्य वापर करा.

9. स्क्रीन रीडर वापरून चाचणी घ्या

स्क्रीन रीडर्स वापरणे महत्त्वाचे आहे, कारण दृष्टीहीन लोक याचा वापर वेबसाइट नेव्हिगेट करण्यासाठी करतात. तुमची वेबसाइट स्क्रीन रीडरसाठी सुसंगत आहे का ते तपासा.

सल्ला:

• NVDA किंवा JAWS सारखे स्क्रीन रीडर वापरून चाचणी घ्या.
• सर्व इंटरॅक्टिव्ह घटक योग्यरित्या लेबल आहेत का ते तपासा.

10. कॉन्टेंट रिसायजेबल ठेवा

अनेक वापरकर्ते वेबसाइटवरील टेक्स्ट मोठा करतात. तुमची वेबसाइट 200% पर्यंत टेक्स्ट वाढवण्यास परवानगी द्यायला हवी, त्याशिवाय लेआउट तुटता कामा नये.

सल्ला:

• फॉन्टसाठी em किंवा % सारखे सापेक्ष एकक वापरा.
• टेक्स्ट मोठा केल्यानंतर तो इतर घटकांशी ओव्हरलॅप होणार नाही याची काळजी घ्या.

अॅक्सेसिबल वेबसाइट्स तयार करण्यासाठी सर्वोत्तम साधने

वेबसाइट अॅक्सेसिबल बनवणे सोपे नसले तरी, तुमची मदत करण्यासाठी विविध साधने उपलब्ध आहेत.

1. WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool)

WAVE हे एक विनामूल्य साधन आहे जे वेबसाइटचे अॅक्सेसिबिलिटी मूल्यांकन करते. हे संभाव्य समस्या दाखवते आणि त्यांना कसे सोडवायचे ते सुचवते.

कसे वापरायचे:

• WAVE ब्राउझर एक्स्टेन्शन इंस्टॉल करा.
• तुमच्या वेबसाइटवर जा आणि WAVE आयकॉनवर क्लिक करा.

2. Axe Accessibility Tool

Axe हे एक ओपन-सोर्स साधन आहे जे ब्राउझरमधून थेट अॅक्सेसिबिलिटी समस्या ओळखते आणि सुधारण्यास मदत करते.

कसे वापरायचे:

• Axe एक्स्टेन्शन इंस्टॉल करा.
• वेबसाइटवर जा आणि Axe स्कॅन चालवा.

3. Google Lighthouse

Google Lighthouse हे Chrome मध्ये अंगभूत साधन आहे जे वेबसाइटच्या अॅक्सेसिबिलिटीचे परीक्षण करते.

कसे वापरायचे:

• वेबसाइट Chrome मध्ये उघडा.
• Inspect वर क्लिक करा आणि Lighthouse टॅब निवडा.
• अॅक्सेसिबिलिटी ऑडिट चालवा.

4. NVDA (NonVisual Desktop Access)

NVDA हे विनामूल्य स्क्रीन रीडर आहे जे डेव्हलपर्सना वेबसाइटची अॅक्सेसिबिलिटी तपासण्यास मदत करते.

कसे वापरायचे:

• NVDA डाउनलोड करा आणि इंस्टॉल करा.
• NVDA वापरून तुमची वेबसाइट नेव्हिगेट करा.

5. Color Contrast Analyzer

Color Contrast Analyzer हे टूल टेक्स्ट आणि पार्श्वभूमीमधील विरोधाभास तपासते.

कसे वापरायचे:

• Color Contrast Analyzer वापरून वेबसाइटवरील रंग तपासा.
• WCAG 2.1 चे विरोधाभास नियम पूर्ण होत आहेत का तपासा.

6. Siteimprove

Siteimprove हे प्रीमियम टूल आहे जे वेबसाइटच्या अॅक्सेसिबिलिटी, SEO, आणि परफॉर्मन्स सुधारण्यास मदत करते.

कसे वापरायचे:

• Siteimprove चे सदस्य व्हा आणि वेबसाइट जोडा.
• डॅशबोर्डद्वारे अॅक्सेसिबिलिटी निरीक्षण करा आणि समस्या सोडवा.

7. JAWS Screen Reader

JAWS हा एक स्क्रीन रीडर आहे जो दृष्टिहीन लोकांसाठी वापरला जातो. डेव्हलपर्स वेबसाइट तपासण्यासाठी JAWS वापरू शकतात.

कसे वापरायचे:

• JAWS डाउनलोड करा.
• JAWS वापरून तुमची वेबसाइट चाचणी करा.